Altarisklæði frá Laufási
JANÚAR 2019
Þjms. 404/1867-46
Gripur þessa fyrsta mánaðar ársins 2019 er 325 ára gamalt altarisklæði frá Laufási, Suður-Þingeyjarsýslu. Það er 115 x 99 cm að stærð, saumað með skakkagliti, pellsaumi og glitsaumi1 í hvítt hörléreft með marglitu ullarbandi. Átta blaða rósir þekja grunnflötinn en til beggja hliða eru bekkir með fuglamyndum. Neðst á klæðinu er bekkur með ísaumuðu bandaletri, og hefur hvert orð sinn lit:
ÞETTA ALTARISKLÆDE GIEFUR RAGNEIÐUR IONS DOTTER KIRKIUNNE AD LAUFASE FYRER LEGSTAD SINNAR SÆLU HJARTANS MODUR HOLMFRIDAR SIGURDAR DOTTUR 1694.
Eins og fram kemur í þessum orðum þá gefur Ragnheiður Jónsdóttir klæðið kirkjunni í Laufási „fyrir legstað sinnar sælu hjartans móður Hólmfríðar Sigurðardóttur” og talið er næsta víst að hún hafi einnig saumað það. Hins vegar átti þessi Hólmfríður tvær dætur sem báðar hétu Ragnheiður. Önnur þeirra var þriðja kona Gísla Þorlákssonar biskups á Hólum en hin var gift Torfa Jónssyni í Flatey.2 Sömuleiðis átti Hólmfríður dótturina Helgu sem gift var sr. Þorsteini Gíslasyni í Laufási og synina Sigurð í Holti í Önundarfirði og Ara sem var bóndi að Sökku í Svarfaðardal.3 Ari þessi gaf Laufáskirkju einnig altarisdúk fyrir legstað móður sinnar líkt og Ragnheiður4 og trúlegt má telja að sama hannyrðakonan hafi verið að verki við gerð beggja þessara klæða. Bæði altarisklæðið og altarisdúkurinn er samstæður altarisbúningur og einstakur frá þessum tíma.5 Þessa gripi færði Björn Halldórsson, prófastur í Laufási, Þjóðminjasafninu árið 1867 ásamt mörgum öðrum gripum þaðan.6
Það eru sterkar líkur á því að Ragnheiður, biskupsfrúin á Hólum, hafi saumað klæðið þar sem hún var annáluð hannyrðakona og hafði stúlkur í læri hjá sér sem nema vildu hannyrðir. Í vísitasíum nokkurra norðlenskra kirkna frá 17. og 18. öld eru ýmsir útsaumsgripir nefndir sem frá henni eru komnir og merktir henni.7 Ekki er þó ólíklegt að einhver þessara námsmeyja hafi einnig komið að útsaumi altarisklæðisins, sem er afar vandaður. Til marks um einstakan frágang útsaumsins er ranga klæðisins. Mynd af henni prýðir forsíðu ljóðabókarinnar Þessa heims eftir Guðrúnu Hannesdóttur8 sem kom út í desember á s.l. ári.
Gróa Finnsdóttir
Heimildir:
Elsa E. Guðjónsson. 2003. Íslenskur útsaumur. Kópavogi : höfundur.
Elsa E. Guðjónsson. 1976. Altarisdúkur Ara á Sökku. Ensk áhrif í íslenskum útsaumi á 17. öld. Í Guðni Kolbeinsson (ritstj.) Minjar og menntir. Afmælisrit helgað Kristjáni Eldjárn 6. desember 1976, bls. 130-144. Reykjavík: Menningarsjóður.
Guðrún Hannesdóttir. 2018. Þessa heims. Reykjavík : höfundur.
Sarpur.is
1) Elsa E. Guðjónsson 2003, bls.23 og 27 ; Elsa E. Guðjónsson 1976, bls. 130.
2) Sarpur.is: Þjms. 404/1867-46.
3) Elsa E. Guðjónsson 2003, bls. 58.
4) Sarpur.is: Þjms. 405/1867-47 og Elsa E. Guðjónsson 2003, bls. 58.
5) Sjá nánar um altarisdúkinn: Elsa E. Guðjónsson 1976, bls. 130-144.
6) Elsa E. Guðjónsson, 1976, bls. 130.
7) Elsa E. Guðjónsson, 2003, bls. 58.
8) Guðrún Hannesdóttir 2018.