Þverflauta Sveinbjörns Sveinbjörnssonar
JÚNÍ 2017
Þjms. 1981-109
Gripur júnímánaðar er þverflauta úr eigu Sveinbjörns Sveinbjörnssonar tónskálds (1847-1927) en talið er víst að hann hafi samið þjóðsöng okkar Íslendinga á einmitt þessa flautu. Jörgen B. Strand afhenti Þjóðminjasafninu þennan merka grip árið 1981. Þar áður var hún í eigu Gunnars Björnssonar sendiráðsritara sem átti hana á eftir upphaflegum erfingja hennar, Jóni Sveinbjörnssyni bróðursyni tónskáldsins mikla. Flautan er dökkbrún að lit, nánast svört og er til sýnis á grunnsýningu Þjóðminjasafnsins, Þjóð verður til.
Sveinbjörn Sveinbjörnsson var fæddur á bænum Nesi við Seltjörn á Seltjarnarnesi (sem í dag er betur þekkt sem Nesstofa þar sem um skamma hríð var rekið Læknaminjasafn). Hann gekk í Latínuskólann og Prestaskólann, þaðan sem hann útskrifaðist 21 árs. Samhliða því hafði hann numið píanóleik hjá frænku sinni Ástríði Melsted og söng hjá Pétri Guðjohnsen. Á þessum tíma þekktist hins vegar ekki að fólk framfleytti sér með tónlistarflutningi á Íslandi, það þótti því nokkuð undarlegt að Sveinbjörn skyldi að loknu embættisprófi velja að fara í áframhaldandi tónlistarnám í Kaupmannahöfn. Árið 1870 hélt hann svo til Edinborgar þar sem hann bjó lengstan part ævi sinnar, hann varð þar vinsæll píanókennari og efnaðist nokkuð vel, en það var einmitt þar í borg sem hann samdi lag Lofsöngsins. Það var að beiðni gamals vinar hans, Matthíasar Jochumssonar en þeir voru skólabræður og báðir guðfræðingar. Matthías hafði verið sóknarprestur að Móum á Kjalarnesi en tók sér hlé frá þeim störfum og dvaldi um tíma hjá Sveinbirni í Edinborg en þar orti hann fyrsta erindið í Lofsöngnum „Ó, guð vors lands“. Það má því segja að Edinborg sé fæðingarborg íslenska þjóðsöngsins en tilurð hans var þjóðhátíð sem haldin var árið 1874 í tilefni þess að þá voru þúsund ár liðin frá landnámi Íslands. Þó stórskáld á borð við Matthías Jochumsson hafi gjarnan verið sérstaklega innt eftir ljóðum ortum í tilefni stórhátíða sem þessa er rétt að taka fram að Lofsönginn orti hann ekki af beiðni neins heldur af eigin hvötum. Hinn verðandi þjóðsöngur var frumfluttur í messu í Dómkirkjunni þann 2. ágúst 1874 kl. 10:30 og var þá Kristján IX konungur viðstaddur en hann varð þá fyrstur ríkjandi konunga til að heimsækja landið.
Það var svo ekki fyrr en 70 árum seinna sem lagið var tekið upp sem þjóðsöngur, við stofnun íslenska lýðveldisins. Þá voru 24 ár liðin frá andláti Matthíasar og 17 frá láti Sveinbjarnar. Hann varð bráðkvaddur, en andlát hans bar að með hálf goðsagnakenndum blæ en hann sat við píanóið á heimili sínu í Kaupmannahöfn er tónar þess heyrðust skyndilega þagna. Þá var hann nokkrum mánuðum frá áttræðisafmæli og voru jarðneskar leifar hans fluttar til Íslands þar sem hann var jarðsettur með mikilli viðhöfn í gamla kirkjugarðinum við Suðurgötu að viðstöddu fjölmenni. Hann hlaut margar viðurkenningar í lifanda lífi, meðal annars fálkaorðuna árið 1922 auk heiðurslauna úr ríkissjóði upp frá því og ævina á enda. Þess má til gamans geta að það var ekki fyrr en árið 1948 sem íslenska ríkið eignaðist höfundarrétt að laginu og keypti það á 2000 danskar krónur af útgáfufyrirtækinu Wilhelm Hansen Musik-Forlag sem fram að því hafði átti allan útgáfu- og flutningsrétt en það þótti mikið gleðiefni þegar þjóðsöngurinn var ekki lengur í eigu erlendra manna. Árið 1954 bauðst svo ekkja Sveinbjörns Sveinbjörnssonar, hin skoska Eleanor Sveinbjörnsson, til að gefa íslensku þjóðinni upprunalegt Lofsöngs handrit Sveinbjörns til varðveislu og er það nú geymt í handritasafni Landsbókasafns (Lbs 627 fol.).
Þorgerður Ása Aðalsteinsdóttir
Heimildir:
Baldur Andrésson. Sveinbjörn Sveinbjörnsson (1847-1927). Tónlistarsaga Reykjavíkur með inngangi um sögu sönglífs í landinu frá því það byggðist. 27.04.2012. Sótt 22.05.2017 af: http://www.musik.is/Baldur/TsagaRvk/1800-1900/til1900_7.html
Birgir Thorlacius. Íslenzki þjóðsöngurinn. Lögberg-Heimskringla, 11.03.1968. Sótt 22. maí 2017 af: http://www.musik.is/Baldur/TsagaRvk/1800-1900/til1900_8.html
Flauta. Sarpur: Menningarsögulegt gagnasafn. Sótt 22. maí 2017 af: http://www.sarpur.is/Adfang.aspx?AdfangID=315282