Útskorið hvalbeinsspjald Brynjólfs Jónssonar í Skarði
JANÚAR 2018
Þjms. 10910/1930-320
Eftir siðaskiptin á Íslandi spruttu upp forvitnileg listaverk eftir ólíka listamenn sem allir áttu það sameiginlegt að tilheyra ósköp venjulegum starfsgreinum í kringum aldamótin 1600. Gripur janúarmánaðar, sem er spjald úr hvalbeini með útskornum myndum úr ævi Krists, er eftir slíkan listamann. Sá er Brynjólfur Jónsson, bóndi í Skarði á Landi. Brynjólfur var bóndi og lögréttumaður um aldamótin 1600 en var engu að síður afkastamikill og eftirsóttur listamaður á árunum 1590-1610.
List Brynjólfs er að mörgu leyti lík verkum Benedikts Narfasonar, þar sem báðir skera t.d. út smágerðar mannamyndir á gripi sína og sýna einnig menn í klæðum frá endurreisnartímanum. Munurinn hins vegar er sá að verk Benedikts Narfasonar innihalda stakar táknmyndir á meðan frásögnin er að mestu í fyrirrúmi í verkum Brynjólfs. Allir gripirnir sem varðveist hafa eftir hann segja sögu, og sumir jafnvel heilu kaflana úr Biblíunni.
Stóra beinspjaldið sýnir útskornar myndir af krossfestingu Krists, kistulagningu, upprisu og himnaför, og loks af Kristi konungi í hásæti á dómsdegi. Spjaldið er 91 cm á hæð og 40,6 cm á breidd efst, en mjókkar síðan niður eftir.
Neðst má sjá líkama Krists vera tekinn niður af krossinum og eru syrgjandi konur í bakgrunninum. Þar fyrir ofan eru síðan tvær myndir, önnur sýnir Krist í gröfinni sem vopnaðir varðmenn gæta en hin myndin sýnir Krist sem er risinn upp og heldur á sigurfána. Næst fyrir ofan kemur síðan mynd af himnaför Krists með fæturna á skýjunum. Að lokum, efst í vinstra horninu er krossfestur Kristur umkringdur af englum. Miðjan lýsir hinni heilögu þrenningu þar sem faðirinn heldur á líkama Krists í fanginu og hinn heilagi andi er í líki dúfu. Efst til hægri situr Kristur í hásæti í hlutverki sínu sem dómari á dómsdegi. Gripur þessi, sem er einstaklega vel gerður, er talinn vera einstakur í íslenskri listasögu seinna alda en algengt var að sjá útskurð í bein og horn á miðöldum og virðist gripurinn tengjast slíkum útskurði mun meira heldur en tréskurði.
Gripurinn, ásamt öðrum verkum eftir Brynjólf, var sendur til Þjóðminjasafnsins í Kaupmannahöfn á árunum 1830-36 en kom hingað aftur til Þjóðminjasafns Íslands árið 1930.
Villimey K M Sigurbjörnsdóttir
Heimildir:
Árni Björnsson og Hrefna Róbertsdóttir (Ritstj.). (2004). Hlutavelta tímans – menningararfur á Þjóðminjasafni. Reykjavík. Þjóðminjasafn Íslands.
Þóra Kristjánsdóttir. (2005). Mynd á þili: íslenskir myndlistarmenn á 16., 17. og 18. öld. Reykjavík: Þjóðminjasafn Íslands.
Sarpur.is