Rúmábreiða: „Riddarateppið"
APRÍL 2018
Þjms. 800/1870-50
Í Þjóðminjasafni Íslands eru varðveittar fimm rúmábreiður frá 17., 18. og 19. öld. Í bók sinni, 100 ár í Þjóðminjasafni, segir Kristján Eldjárn frá því að ein þeirra hafi umfram hinar veitt mörgum „listhögum hannyrðakonum“ innblástur og á þar við rúmábreiðuna sem sést hér að ofan. Uppruni ábreiðunnar er ókunnur, en viðurnefni sitt, „riddarateppið,“ dregur hún af myndefninu: tveimur hefðarmönnum, fjórum riddurum og sex hjartardýrum.1
Ábreiðan var keypt til Þjóðminjasafnsins árið 1870 og er talin vera frá 17. öld, en þó ber klæðnaður fígúranna þess merki að vera frá 16. öld.2 Vegna lögunar sinnar og stærðar þykir líklegt að ábreiðan hafi verið rúmábreiða fremur en veggtjald, en hún er 159 sm á lengd og 128 sm á breidd. Samkvæmt Kristjáni Eldjárn var ekki vitað til þess að veggtjöld af þessari stærð hafi tíðkast á Íslandi á 17. öld og því sennilegra að teppið hafi gegnt hlutverki rúmábreiðu á „stuttu rúmin þeirra hér áður“ og vísar þar til litlu rúmanna í baðstofunum sem fullorðnir deildu jafnan með börnum.3
Saumgerðin sem notuð var á ábreiðuna hefur verið nefnd „gamli krosssaumur“ eða „fléttusaumur.“ Fléttusaumsheitið kemur frá því að hver röð af sporum myndar „flétting,“ það er, undirsporin eru lengri en yfirsporin. Þessi saumgerð hefur þekkst síðan á síðmiðöldum og er einkennandi fyrir útsaumuð textílverk eftir siðaskipti. Saumað var með mislitu ullarbandi og er grunnefnið, hörlérefti, alveg hulið með marglituðum útsaumnum.4
Mynsturgerðin á ábreiðunni er dæmigerð fyrir tímabilið, en á henni er myndefninu skipt niður í átthyrnda reiti. Einnig er fölgulur grunnliturinn einkennandi fyrir útsaum af þessu tagi.5 Sigurður Guðmundsson málari, annar umsjónarmaður safnsins á þeim tíma er ábreiðan barst því, lýsti margbrotnu mynstrinu ítarlega í safnskýrslu sinni.6
Inni í átthyrningunum fyrir miðju eru tveir hefðarmenn og fjórir riddarar. Til beggja hliða við mennina eru sex hirtir í skóglendi en allt í kringum átthyrningana eru laufviðarbekkir - þar á meðal akantusteinungur sem þekktur er úr tréskurði - í býsönskum stíl.7 Efst og neðst á ábreiðunni eru hins vegar hringir þar sem sjá má ljón, hjört, erni, dúfur og blóm. Hefðarmennirnir sitja við borð á stólum með háum stólbrúðum en riddararnir sitja á baki hestum og halda ýmist á öxum eða atgeirum. Allir mennirnir eru klæddir í skrautlegan og marglitaðan fatnað. Litadýrðin einkennir einnig hestana og hirtina sem eru bæði rauðir, bláir og grænir á litinn.
Kristján Eldjárn var þeirrar skoðunar að margir munir varðveittir á Þjóðminjasafninu hefðu auk menningarsögulegs gilds síns „sjálfstætt fegurðargildi, óháð stund og stað“ og að riddarateppið væri einn þeirra: „Þess vegna sækja listhagar konur þangað fyrirmyndir, og þess vegna sést margbreytilegt líf þess endurspeglast á veggtjöldum, reflum og hægindum á mörgu góðu íslensku nútímaheimili.“8
Karólína Þórsdóttir
1) Kristján Eldjárn, 100 ár í Þjóðminjasafni (Mál og menning: Reykjavík, 1994), Elsa E. Guðjónsson, Íslenskur útsaumur (Elsa E. Guðjónsson: Kópavogur, 2003).
2) Kristján Eldjárn og Elsa E. Guðjónsson.
3) Kristján Eldjárn.
4) Kristján Eldjárn og Elsa E. Guðjónsson.
5) Elsa E. Guðjónsson.
6) Kristján Eldjárn.
7) „Rúmábreiða,“ Sarpur, sótt 25. mars 2017. http://sarpur.is/Adfang.aspx?AdfangID=317862.
8) Kristján Eldjárn