Breyttir tímar til sveita
MARS 2018
Ljósmyndari óþekktur.
Lpr-1997-407.
Á þessari litlu mynd má sjá ákveðið og býsna algengt þróunarstig í byggingum og búskaparháttum til sveita frá lokum þriðja áratugarins og allt fram á þann sjötta. Í baksýn eru býsna reisuleg íveruhús sveitabæjar og mátti víða um sveitir sjá samsetningu ólíkra byggingaraðferða af þessu tagi. Í miðju eru burstir tvílyfts torfbæjar með sambyggt þil fram á bæjarhlað. Þessi útfærsla má segja að hafi verið síðasta stigið í þróunarsögu íslenska torfbæjarins og var nokkuð algeng um aldamótin 1900 og fram á tuttugustu öldina. Þessi tiltekni bær hefur verið vel hýstur, oftast voru bara ein eða tvær burstanna tvílyftar og þá lægri burstir til hliðar, eða jafnvel á milli þeirra tvílyftu, en hér hafa verið efni og aðstæður fyrir stærri bæ. Burstin yst til vinstri virðist nýrri af nálinni, jafnvel steinsteypt eftir lit hennar að dæma, en sú samsetning var harla óvenjuleg.
Til hægri sjáum við svo fulltrúa nýrri tíma í húsagerðarlist, tvílyft steinhús með valmaþaki og er ekki laust við að áhrifa fúnkisstílsins gæti í útliti þess. En menn voru greinilega ekki á því að afleggja gamla bæinn þótt risið væri nýtt og glæsilegt steinhús því á milli húsanna hefur verið byggt bíslag sem virðist vera aðalinngangurinn í bæði húsin. Sennilega hefur eldri kynslóðin búið áfram í burstabænum því hann virðist enn í sæmilegu ásigkomulagi.
Annar fulltrúi nýrra tíma gerir sig gildandi á myndinni: Á þaki burstabæjarins má sjá einar þrjár vindmyllur til rafmagnsframleiðslu uppsettar og er augljóst að þetta hefur verið stórt heimili. Vindmyllur þessar urðu vinsælar á þriðja og fjórða áratug 20. aldar og mörkuðu ákveðin þáttaskil í nútímavæðingu sveitanna. Nú var mögulegt að raflýsa húsakynnin að einhverju marki og ekki síst voru vindmyllurnar stór þáttur í að hægt væri að vera með útvarpsviðtæki til sveita, en nágrannar komu oft með útvarpsrafhlöður í hleðslu þar sem voru vindrafstöðvar. Þær dugðu sem sagt til þessara lágmarksnotkunar en áfram var eldað og kynnt með olíu, kolum, mó eða rekavið. Vindmyllurnar hlóðu stórar og fyrirferðamiklar rafhlöður sem voru blýklædd kolaskaut í sýrubaði og var þetta haft í stórum glerkössum eða krukkum. Þessar krukkur voru svo seinna oft nýttar undir súrmat eða þessháttar enda ágætis geymsluílát.
Fremst í myndinni er svo ágætur fulltrúi þeirrar kynslóðar sem sennilega hefur reist burstabæinn, eldri karlmaður með göngustaf í annarri hendi og hrífu í hinni og er að raka saman þurrheyi í litlar sátur eða föng á túninu, það var ekki um það að ræða að setjast í helgan stein í samfélagi þess tíma.
Þorvaldur Böðvarsson