„Eins og þær allar væru hreyfðar af einum vilja.“
JÚNÍ 2020
Ljósmyndari óþekktur. Mms-2019-69.
Í fyrstu viku nýstofnaðs lýðveldis Íslendinga kom hópur kvenna saman á landsfund. Þessi sjötti landsfundur kvenna var haldinn í Reykjavík og á Þingvöllum og hófst þann 19. júní á kvenréttindadaginn.
Viðburðarrík vika var að baki með lýðveldisstofnun án nokkurrar aðkomu kvenna. Engin kona sat á Alþingi árið 1944. Sagan segir að fjallkonan hafi aldrei verið kölluð á svið á aðalhátíðarhöldunum á Þingvöllum heldur setið af sér rigninguna í bíl og gleymst. Konur höfðu því ekki gengt neinu hlutverki við lýðsveldisstofnunina.1 Athygli vekur að þær völdu Þingvelli sem aðal vettvang fundarhaldanna og vitnar það um stöðu Þingvalla í hugum þeirra.
Á landsfundinn mættu fulltrúar frá kvenfélögum alls staðar að á landinu auk nefndarkvenna sem höfðu fengið það hlutverk á síðasta landsfundi að móta samvinnu þeirra ólíku kvenfélaga sem saman komu undir merkjum Kvenréttindafélags Íslands.
Hvaða vonir báru þá landsfundskonurnar í brjósti til lýðveldisins? Ein kvennanna sem sat landsfundinn, Dýrleif Árnadóttir, hafði sett þær fram fyrir fundinn með þessum orðum: „Við gerumst meira að segja svo djarfar að láta okkur dreyma um, að íslenzka lýðveldið muni ef til vill færa okkur fyrr, eða síðar fullt frelsi, fullt sjálfstæði, sömu laun fyrir sömu vinnu og þá aðhlynningu, sem þarf til þess að við getum notað krafta okkar sem frjálsir og óháðir samfélagsþegnar og í senn eiginkonur, húsmæður og mæður.“2
Hápunktur landsfundardaganna var fyrir mörgum opinn og almennur fundur í Iðnó en honum hefur verið lýst svo: „Sextán ræðukonur frá ýmsum stéttarfélögum sögðu blátt áfram og umbúðalaust frá starfsaðstöðu sinni og óréttlæti því, sem konur eru beittar í launagreiðslum, og erfiðleikunum, sem á því eru að sameina starf og heimilislíf. Orð ræðukvenna fengu góðan hljómgrunn í hugum þeirra, er hlýddu, og engin sem þar var viðstödd, mun nokkru sinni gleyma því augnabliki, er hönd hverrar einustu fundarkonu hófst á loft, eins og þær allar væru hreyfðar af einum vilja, til þess að samþykkja ályktanir fundarins.“3
Ályktanirnar voru að konum væri tryggður réttur til jafns við karla í væntanlegri stjórnarskrá og að réttur mæðra væri þar ekki fyrir borð borinn. Að konur hefðu jafnan aðgang að öllum iðngreinum eins og karlar. Að konur fengju sömu laun fyrir sömu vinnu og karlar og jafna möguleika til hækkunar í starfi.
Sjötíu og fimm árum síðar er þetta rifjað upp þegar mynd af þeim vaska hóp sem sat landsfundinn berst inn á borð myndasafnsins. Þær hafa raðað sér upp við húsgafl Bessastaðastofu eftir móttöku hjá forsetahjónunum undir merki félagsfána Kvenréttindafélags Íslands. Konur á ólíkum aldri, hvort heldur á peysufötum eða klæddar samkvæmt nýjustu tísku, með þá von í brjósti að bæta mætti kjör íslenskra kvenna.
Enn má bera kennsl á nokkrar forystukvennanna með nöfnum þó að þeim fækki sem geta greint þær eftir útliti. Sú sem augu mín stoppuðu samt fyrst við situr í þriðju röð og er sú þriðja frá vinstri. Það er Ásdís Steinþórsdóttir kennari. Hún lagði grunninn að þroska fjölmargra nemenda Melaskólans í Reykjavík með framsæknum og lifandi kennsluaðferðum. Þar var lagður grunnur sem ég bý enn að.
Inga Lára Baldvinsdóttir
1) Erla Hulda Halldórsdóttir, „Þeir létu fjallkonuna hopa af hólmi”. Lýðveldishátíðin 1944 og veisluskrautið”, Hugrás. Vefrit Hugvísindasviðs 28. júní 2018: http://hugras.is/2018/06/letu-fjallkonuna-hopa-af-holmi-lydveldishatidin-1944-og-veisluskrautid/
2) Melkorka 1:1 1944, bls. 25-26.
3) Rannveig Kristjánsdóttir, „Landsfundur kvenna 1944”. Melkorka 1:2 1944, bls. 58-59.