Nagli? frá Fornaseli við Straumsvík
OKTÓBER 2018
2000-39-10-7
Þjóðminjasafn Íslands tekur á móti og varðveitir alla þá gripi sem koma upp úr fornleifauppgröftum á Íslandi, en á meðal þeirra eru ýmsir skemmtilegir hlutir sem láta þó ekki alltaf mikið yfir sér. Aðeins lítill hluti þeirra fer nokkurn tímann á sýningu enda er safnið mjög stórt og fer stöðugt stækkandi. Gripur mánaðarins að þessu sinni er einn af þessum gripum sem fannst við fornleifauppgröft í Straumsvík í Hafnarfirði og er varðveittur í forngripageymslu safnsins. Gripur sá er lítill og við fyrstu sýn óásjálegur ryðköggull sem var talin vera ryðgaður nagli, þar til á þessu ári þegar tekin var röntgenmynd af honum sem leiddi annað í ljós. Gripurinn kemur úr fornleifarannsókn á Fornaseli í Straumsvík í Hafnarfirði.
Forsaga verkefnisins í Fornaseli er samvinna Fornleifafræðistofunar og Umhverfis- og útivistarfélags Hafnarfjarðar við rannsóknir á fornleifum í nágrenni Hafnarfjarðar. Gerð var frum-fornleifaskráning í Hraununum árið 1998 og prufuholugröftur í Jónsbúð við Straumsvík árið 1999. Í framhaldi af því voru grafnar prufuholur í seljaþyrpinguna Fornasel árið 2000. Tilgangur rannsóknarinnar var að freista þess að ná viðarkolum eða húsdýrabeinum til aldursgreiningar með geislakolsmælingum. Við rannsóknina fundust einnig nokkrir gripir og er hægt að skoða þá nánar í Sarpi hér.
Eitt viðarkolasýni úr birki var sent til geislakolsgreiningar og var niðurstaðan sú að sýnið var frá árunum 1550 – 1630 og er selið því líklega frá því um 1600 og við rannsóknina kom í ljós að það hefur verið í notkun fram á 19. öld.
Í nýju rannsóknar- og varðveislusetri Þjóðminjasafns að Tjarnarvöllum í Hafnarfirði er gjörbreytt vinnuaðstaða til forvörslu. Ein mesta breytingin er að nú er aðstaða til röntgenmyndatöku á gripum. Röntgenmyndataka er mikilvæg fyrir forvörslu málmgripa til að greina umfang tæringar á gripnum, auk þess geta járngripir verið svo ryðbólgnir að þeir eru óþekkjanlegir að lögun. Hingað til hafa forverðir safnsins þurft að leita til læknastofnana til að fá að taka röntgenmyndir. Það samstarf gekk vel en olli þó miklu álagi á gripina og varð til þess að takmarka varð mjög fjölda þeirra gripa sem voru myndaðir. Það er því mikill hagur að hafa röntgentæki á staðnum og auðveldara að röntgenmynda mun fleiri gripi en áður var gert. Gripurinn frá Fornaseli er einmitt dæmi um grip sem hefði ekki verið röntgenmyndaður við fyrri aðstæður.
Við prófanir á röntgentækinu voru teknar myndir af ýmsum áhugaverðum gripum og meðal þeirra var þessi gripur sem skráður var sem nagli en grunur lék á að um lykil væri að ræða. Kom þá í ljós þessi fíni lykill og er hann gott dæmi um það hversu mikilvægar slíkar myndatökur eru og hvað leynist undir ryðinu. Lykillinn er ekki stór en hann er 3,9 sm langur og með hring sem er með hálfmánalögun. Hringnum hefur verið stungið í legg lykilsins og virðist leggurinn vera holur að innan. Skeggið sést ekki vel á röntgenmyndinni en þó er hægt að greina lítilega form þess. Ekkert af þessu var hægt að sjá greinilega á yfirborði lykilsins. Stærð hans bendir til þess að hann gæti verið af litlum hengilás eða kistli.
Hrönn Konráðsdóttir
Heimildir:
Bjarni F. Einarsson. 2001. Fornasel: Prufuholugröftur í seljarústir suður af Straumsvík. Fornleifafræðistofan. Skýrsla.