Passíusálmar úr Bjarneyjum frá 1778
Október 2016
Handritið sem er á grunnsýningu Þjóðminjasafnsins er opið á fyrsta sálmi, Upp mín sál og allt mitt geð. Þetta er feikilega falleg opna, skrifari hefur notað tvenns konar blek, brúnt og rautt, og höfuðstafurinn er fagurlega letraður og skreyttur.
Hvað rak fólk til að skrifa upp bækur, var það skortur á bókum eða löngun til að eiga fallegan innbundinn grip sem hægt var að fletta og lesa hvenær sem var? Í kringum 1778 voru flestir læsir og skrifandi án þess að hafa gengið í skóla. Vinnufólk um tvítugt er að skrifa upp allt mögulegt og stundum var skrifað upp eftir útgefnum bókum. Þessi siður hélst lengi fram á tuttugustu öldina og er það svolítið séríslenskt. Í Ólafsdal var fyrsti landbúnaðarskólinn stofnaður 1880 og nemar voru látnir binda inn bækur, það var hluti af náminu.
En það er augljóst að sá sem hefur skrifað upp þetta tiltekna handrit var æfður skrifari. Á sama tíma og passíusálmahandritið í eigu Þjóðminjasafns er uppskrifað þá bjó í Bjarneyjum í Reykhólahreppi (áður Flateyjarhreppur), Austur-Barðastrandarsýslu, Ólafur Þorsteinsson skrifari fæddur um 1717 og dáinn fyrir 1788 og að sögn Espólíns talinn mikill skrifari. Í Sarpi eru skráðar upplýsingar um hver hafi átt handritið og hver hafi gefið það til safnsins, en lítið er getið um skrifarann. Í handritadeild Landsbókasafns eru varðveitt tvö handrit eftir téðan Ólaf Þorsteinsson og væri áhugavert að bera þau handrit saman við Passíusálmahandrit Þjóðminjasafns. Það hefur lítið varðveist af Passíusálmum, bæði prentuðum og uppskrifuðum, menn tóku þá oft með sér í gröfina. Það er því mikill fengur fyrir safnið að eiga þennan fallega grip. Hugsanlega leynast fleiri handrit af uppskrifuðum Passíusálmum á söfnum og í einkaeign. Í gagnagrunninum Sarpur.is eru skráðar miklar og góðar upplýsingar um þennan grip, best er að slá inn leitarorðið Bjarneyjar þá birtist mynd af innbundinni bók og svo er bara að lesa.
Ragnheiður Jósúadóttir
Heimildir:
Handrit.is
Olafsdalur.is
Sarpur.is
Sigríður Hjördís Jörundsdóttir, Landsókasafn Íslands - Háskólabókasafn
Halldóra Kristinsdóttir, Landsókasafn Íslands – Háksólabókasafn
Margrét Eggertsdóttir, Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum