Álfahökull frá Haga

NÓVEMBER 2019

1.11.2019

Þjms. 2061

Þessa dagana má hvarvetna sjá ýmsar drungalegar furðuskepnur skjóta upp kollinum, sem mörgum kann að þykja skjóta nokkuð skökku við í íslensku skammdegi. En í raun hefur þessi tími árs löngum þótt tengjast ýmsum kynjaverum og -skepnum og tengist gripur nóvembermánaðar, álfahökullinn í Haga, því.

Gripur mánaðarins er hökull úr grænu, rósofnu flosi og fóðraður með bláu lérefti. Á bakinu er kross úr bláu, rósofnu silki, og lagður gullvírsborða, ofnum á jöðrunum. Hann hefur þótt hinn mesti kostagripur og er sennilega sá sami og Jón biskup Vídalín lýsir í vísitasíugjörð sinni frá 24. september 1710 á þessa leið: „Tveir afgamler höklar skrifast ur og altarisklæðe afgamalt, item altarisdúkur og stólur tvær, enn í staðenn þessa er aftur komenn hökull velsæmilegur af grænu plusse. Blómuðu, undir fóðraður með bláu lerefte sem proprietarius tilleggur í Graftrarminning sinnar sælu móður Solveigar sál. Magnúsdóttur“. Ráðsmaður kirkjunnar í Haga, sem samkvæmt þessu gaf kirkjunni hökulinn í minningu móður sinnar, var Ari Þorkelsson sýslumaður í vestri hluta Barðarstrandarsýslu.

En kom hökullinn virkilega frá honum?

Álfahökullinn frá Haga er einn þeirra gripa Þjóðminjasafnsins sem fylgir saga, þar sem getið er um huldufólk. Sagan sem fylgir höklinum hljóðar svo: „Eyjólfur prestsonur í Haga varð skipreika heilan vetur á eyju fyrir landi og gat barn við Mókollu álfamey. Hann sveikst um að gangast við barninu þegar það var fært til skírnar í Haga þrátt fyrir áskoranir föður síns. Síðan hvarf barnsvaggan en eftir lágu messuklæði og hökull. Mókolla vitjaði Eyjólfs í draumi og lagði óheill á hann og afkomendur hans í níunda lið. Eyjólfur var eftir þetta nefndur mókollur og fyrsta ólán hans var að gera Kristínu systur sína ólétta. Af honum var kominn mikill ættbogi af auðnulitlu hæfileikafólki.“ Til eru fleiri svipaðar sögur, m.a. tengdar prestsetrinu á Brjánslæk, en Hagakirkja var útkirkja þaðan.

Þegar Ari Þorkelsson gaf Hagakirkju hökulinn árið 1710 var prestur á Brjánslæk og í Haga síra Sigurður Snorrason. Hann varð að láta af prestskap langt um aldur fram vegna veikinda og var ýmist sagður „Sansaveikur” eða „Samviskuveikur.“ Fyrirennari hans á Brjánslæk var síra Lýður Magnússon sem missti hempuna fyrir barneignarbrot. Ari Þorkelsson var sjálfur bendlaður við gifta konu áður en hann kvæntist, en það mál var þaggað niður. Lesandanum er sjálfum látið eftir að ákveða, hvort þetta séu afleiðingar óheillaóska Mókollu, eða hvort í álfasögunum leynist mögulega duldar meiningar um gefandann.

Helga Vollertsen

Heimildir:
Árni Björnsson, „Álfahökull frá Haga”, Gersamar og Þarfaþing, Reykjavík 1994, bls. 50.
Sarpur.is: http://sarpur.is/Adfang.aspx?AdfangID=338249