- Næsta færsla
- Fyrri færsla
Ljósberi
DESEMBER 2019
Þjms. 11004
Nú í svartasta skemmdeginu hér á norðurslóðum er ljósið og birtan okkur dýrmætari en flest önnur veraldleg gæði og því tilhlýðilegt að velja ljósbera sem grip desembermánaðar.
Þetta er gripur frá 18. öld sem kom til Þjóðminjasafnsins („Folkemuseet“)1 í Kaupmannahöfn trúlega einhvern tímann á 19. öldinni en var síðan afhentur Þjóðminjasafni Íslands árið 1930. Samkvæmt vísitasíu prófasta bæði frá 1824 og 1829 mun gripurinn hafa tilheyrt Torfastaðakirkju í Biskupstungum.2
Ljósberinn er ferstrendur, gerður úr furu, með toppi upp af hliðunum, 32 sm á hæð og 14-15 sm í þvermál. Á hliðunum eru tvær rúður en bláar kringlur málaðar á hinar tvær hliðarnar. Þar hafa að líkindum einnig verið rúður ef marka má lýsingu á ljósberanum í fyrrnefndum vísitasíum. Ljósberinn er skrautmálaður með ýmsum litum, mest grábláum, grænum, dökkrauðum og gulum. Toppurinn er skreyttur loftgötum, ýmist krosslaga eða með einföldum táknum sem ljósið hefur lýst í gegnum. Á botni ljósberans er lítil eirplata fyrir kerti að standa á. Erlendis var meira lagt í gerð kirkjulukta sem voru yfirleitt úr látúni eða eir. 3
Ljósberar eða kirkjuluktir sem þessi gegndu veigamiklu hlutverki í svartasta skammdeginu á Íslandi á fyrri tíð og voru notaðir til að bera ljósið frá bæ til kirkju þegar messa skyldi því ekki var annarri lýsingu til að dreifa. Kirkjukertin frá þessum tíma voru yfirleitt gerð úr býflugnavaxi en síðar notaðist fólk við tólgarkerti. Kerti voru þekkt á Norðurlöndum allt frá víkingaöld4 en líklegt er talið að þau hafi borist hingað til lands á vegum kirkjunnar. Voru kertin einu kirkjuljósin allt þar til olíulampar komu til sögunnar.
Oft er sagt að nútímafólk þekki ekki myrkrið og vissulega myndi fólki bregða við í dag ef það þyrfti skyndilega að búa við þau ljósfæri sem einungis þekktust fyrr á öldum. Hvert lítið kertaljós var afar dýrmætt og skapaði heim hlýju, andaktar, friðar og lotningar, nokkuð sem nútímamaðurinn gleymir stundum í hinni miklu rafmögnuðu ljósadýrð sem nú tíðkast.
Með ósk um að við berum ljósið á milli okkar um þessi jól og ætíð. - Gleðilega jólahátíð!
Gróa Finnsdóttir
1) Sarpur.is: Þjms. 11004
2) Friðaðar kirkjur í Árnesprófastsdæmi. (2002). Kirkjur Íslands 3, bls. 161. Reykjavík: Þjóðminjasafn Íslands, Húsafriðunarnefnd ríkisins, Biskupsstofa.
3) Ljósið kemur langt og mjótt. Sýning í Bogasal Þjóðminjasafns Íslands 1979. Sýningarskrá. Reykjavík: Þjóðminjasafn Íslands., bls. 6.
4) Ljósið kemur langt og mjótt, bls. 3.