Reiðfatnaður frá fyrri hluta 19. aldar
OKTÓBER 2019
Þjms 830, 652, 2848
Á grunnsýningu Þjóðminjasafnsins grípur augað reiðfatnaður frá fyrri hluta 19. aldar. Um er að ræða reiðkápu (Þjms 830), reiðhött (Þjms 652) og samfellu (Þjms 2848), pils með áfastri svuntu. Fötin voru í eigu Guðrúnar Arngrímsdóttur (d. 1858), eiginkonu séra Halldórs Magnússonar í Saurbæ á Hvalfjarðarströnd.
Kápan er skósíð úr svörtu vaðmáli með rósamunstruðu flosi að framan. Við handveg og framan á ermum er flauel. Samfellan er einnig úr svörtu vaðmáli, þéttu og áferðarfallegu. Að neðan eru grænir kniplingar og græn brydding. Reiðhötturinn vekur sérstaka athygli. Hann er úr svörtu klæði með háum, stinnum kolli og höttkápu niður af. Höttkápunni er krækt saman að framan og hlífði vel við rigningu. Silkiband er fest að innanverðu sem notað var til að binda höttinn á höfuðið. Reiðhattar með þessu einkennandi lagi tíðkuðust frá því um 1720 fram yfir aldamót 1800. Undir höttinn komst trafafaldur sem heldri konur skautuðu.
Um aldamótin 1900 tók Daninn Daniel Bruun myndir af konu í búningi af því tagi sem hér hefur verið lýst. Hver veit nema að um sömu flíkur sé að ræða. Á tveimur myndum situr hún á eða teymir hest sem á hefur verið lagður hellusöðull og söðulábreiða. Heimildir bera þess vitni að hvorki reiðfatnaður né söðlar af þessu tagi voru notuð á þeim tíma. Myndir Bruun hafa því verið sviðsettar til þess að festa á filmu íslenskan menningararf fremur en að skrásetja samtímann.
Það þótti miklu varða að eiga falleg reiðföt og sitja vel í söðli. Hulda Stefánsdóttir (1897-1989) ritaði að óskadraumur flestra unglinga væri að eignast reiðtygi og falleg reiðföt. Jafnframt var það vinnukonum mikið keppikefli að eignast reiðtygi og falleg reiðföt.
Þegar líða tók á 19. öldina tók reiðfatatískan breytingum frá því sem áður var. Konur klæddust nærskornum treyjum, síðu reiðpilsi og reiðhúfu eða reiðhatti. Eldri konur voru flestar í reiðfötum úr brúneli, þykkum, svörtum, gljáandi dúk. Yngri konur og heimasætur notuðu oft mislit og þynnri efni í reiðfötin. Um hálsinn höfðu þær fallegan silkiklút. Upp úr aldamótum 1900 komust reiðsjöl í tísku, breiðir langtreflar prjónaðir með garðaprjóni og með kögri á endum. Reiðhattarnir voru misjafnir að gerð, ýmist strá- eða flókahattar í mismunandi litum með stærri börðum og lægri kolli en áður. Karlar og konur klæddust prjónuðum reiðsokkum sem notaðir voru utan yfir skó.
Karlmenn áttu einnig sérstök reiðföt. Á 18. og 19. öld voru þau gjarnan síðar kápur úr þykku vaðmáli með klauf að aftan, hnepptu bandi um mittið og stóru slagi sem náði niður fyrir mjaðmir ásamt síðum reiðbuxum. Í langferðum voru menn í skinnsokkum sem náðu upp að hné. Í upphafi 20. aldar tóku reiðföt karla einnig breytingum. Þeir klæddust efnismiklum og síðum reiðjökkum, reiðbuxum sem voru hólkvíðar um læri en þröngar um kálfa svo reiðstígvél féllu vel að þeim.
Eva Kristín Dal
Heimildir:
Þórður Tómasson. 2002. Reiðtygi á Íslandi um aldaraðir. Mál og mynd.
Hulda Stefánsdóttir. 1983. „Gaman er að skreppa á bak“. Birtist í Hugur og hönd. Rit heimilisiðnaðarfélags Íslands.
http://sarpur.is/Adfang.aspx?AdfangID=319238