Kristsróða frá Frakklandi
ÁGÚST 2017
Þjms. 4751.
Tengsl Íslendinga við umheiminn hafa löngum verið umtalsverð. Á miðöldum var kirkjan voldug. Forráðamenn kirkna voru í aðstöðu til þess að útvega og kaupa góða gripi til trúariðkunar og prýðis í kirkjum. Í Þjóðminjasafni Íslands sér þessa glögg merki og varðveittir kirkjugripir vitna um menningar- og viðskiptasambönd Íslendinga suður um Evrópu.
Gripur ágústmánaðar er lítil róða, kristsmynd úr kopar, framleidd í Limoge í Frakklandi á 13. öld. Líkneskið er í rómönskum stíl. Kristur breiðir hendur út og fætur eru samsíða á stalli. Á höfði hans er þrískipt kóróna. Líkneskið er algyllt, naglagöt eru á höndum, fótum og á brjósti enda hefur myndin upphaflega verið fest á kross. Þrískipt kóróna er á höfði frelsarans. Lendaklæðið er úr bláu smelti og mittisbandið grænu. Í augntóftum eru bláir steinar. Leifar af rauðu smelti eru neðan við kórónuna, á fótum og höndum sem tákna blæðandi sár eftir nagla.
23. maí sl. var opnuð í Slottfjellsmuseet í Túnsbergi í Noregi sýning sem ber heitið Konungsveldið Hákon Hákonarson 1217 – 1263. Á þeim tíma laut Ísland norsku krúnunni og tengsl þjóðanna voru mikil. Nokkuð var úr vöndu að ráða þegar leitað var eftir að fá á sýninguna grip frá Íslandi sem skyldi vera fulltrúi eyþjóðarinnar með ekki minni praktgrip en sjálfri Konungsskuggsjá. Fyrir valinu varð þessi vel varðveitta franskættaða róða, sem er úr kirkjunni í Ásum í Skaftártungu. Hún kom til safnsins árið 1900 en í máldaga kirkjunnar árið 1343 er þess getið að kirkjan eigi smeltan kross. Á sýningunni í Túnsbergi eru og valdir gripir sem fundist hafa í miklum fornleifarannsóknum þar í bænum er fóru fram á seinustu öld.
Fleiri sambærilegar róður eru í Þjóðminjasafni Íslands og einstaka hlutar af skrauti sem prýtt hafa helgidómaskrín. Slík skrín eru varðveitt í Danmörku og víða um lönd en ekkert er heilt til frá Íslandi. Það er merkilegt að á 19. öld fannst í jörðu í Ásum smelt húslaga plata sem gæti hafa verið í helgiskríni. Sú plata skilaði sér til Íslands árið 1974 þegar Hans Kuhn prófessor í Hamborg gaf hana til safnsins. Þessir tveir gripir verða til þess að maður getur gert sér í hugarlund hvernig hefur verið um að litast í Ásakirkju fyrri alda sem var svo vel búin dýrmætum gripum.
Að lokum er vert að geta þess að í Þjóðminjasafninu í Kaupmannahöfn eru varðveitt tvö bókaspjöld með frönsku smelti sem send voru út til varðveislu árið 1843 til fyrirrennara Þjóðminjasafnsins, Kunstkammeren. Þau voru í Grundarkirkju í Eyjafirði en í máldaga kirkjunnar um 1318 voru í kirkjunni tvö textaspjöld.
Lilja Árnadóttir
Dæmi um Limoge krossa í Þjóðminjasafni Íslands er kross úr Draflastaðakirkju í Fnjóskadal, Þjms. 788 http://sarpur.is/Adfang.aspx?AdfangID=334233
Kross úr Tungufellskirkju í Hrunamannahreppir, Þjms. 7032 http://sarpur.is/Adfang.aspx?AdfangID=337770
Skrínhluti, jarðfundinn í Ásum í Skaftártungu, Þjms. 1974-125
http://sarpur.is/Leit.aspx?search=1974-125&filter=1023&museumID=1&typeID=15
Ítarefni:
Þór Magnússon, Limoge-verk á Íslandi, Yrkja, bls.270-276. Reykjavík 1990.
Kirkja og kirkjuskrúð - Miðaldakirkjan í Noregi og á Íslandi. Reykjavík 1997.