Nálaprilla
ÁGÚST 2019
Þjms. 1590
Þjms. 1589
Ágústgripurinn er svokölluð nálaprilla - eða nálhús - úr rauðu flaueli með silfurbaldýruðum rósum. Prillan er sniðin sem eins konar vasi eða smátaska með loki sem hneppt er yfir fimm fjöðurstafi sem saumaðir eru inn í fóðrið. Hún er 7,5 x 6 cm að stærð og er frá fyrri hluta 19. aldar. Í henni voru geymdar saumnálar og annað slíkt. Útsaumurinn sem prýðir gripinn er gerður með silfurlituðu málmgarni og sömuleiðis kantarnir, hnappurinn og hneppslan sem lokar nálhúsinu. Hann var yfirleitt kallaður gull- eða silfursaumur, á frönsku or guipuré, á dönsku sprængning. Hérlendis hefur þessi saumur hins vegar verið nefndur baldýring og segir Elsa E. Guðjónsson, textilfræðingur, orðið hafa komið fyrir í vísitasíu 1659 og þá verið notað um útsaum almennt.1 Á 18. öld er hins vegar farið að nota það að því er virðist eingöngu um þessa útsaumsgerð. Algengast var þó að baldýra með málmgarni eins því sem hér sést á treyjur og kraga á hátíðabúningum kvenna, en einnig á upphluti og skírnarhúfur barna og á altarisklæði. Langoftast var grunnurinn hafður úr flaueli sem gefur útsaumnum ákveðna dýpt.
Í Þjóðminjasafninu er einnig til prjónakoddi – nálapúði – sem samsvarar nálaprillunni hvað efni og útsaumsgerð varðar og hafa þessir gripir vafalítið komið saman til safnsins. Prjónakoddinn er 5,5 x 8 cm að stærð og er gerður að öllu leyti úr samskonar efni og nálhúsið. Kanturinn er þó ekki saumaður heldur er hann heklaður með sama örfína málmþræðinum og í baldýringunni. Hugsanlega gæti hann verið seinni tíma verk eigandans.
Ómögulegt er að segja til um hver eigandi þessara fallegu hannyrðagripa hefur verið en freistandi er að geta sér þess til að þeir séu úr eigu einhverrar þekktrar hannyrðakonu frá fyrri hluta 19. aldar. Eigandinn hefur alla vega látið sér annt um þá umgjörð og verkfæri sem nauðsynleg voru hverri hannyrðakonu til að skapa fagurt handverk.
Gróa Finnsdóttir
1) Elsa E. Guðjónsson. (1985). Íslenskur útsaumur. Reykjavík : Veröld.