Prédikunarstóll úr Saurbæjarkirkju á Rauðasandi
NÓVEMBER 2017
Þjms. 3079
Siðaskiptin á Íslandi höfðu í för með sér einföldun á kirkjubyggingu og breytingu á skipulagi inni í kirkjum. Prédikunin varð meginatriðið og þar með prédikunarstóllinn þar sem presturinn var í öndvegi og allir gátu hlustað á hann messa. Það er frá þessum tíma sem elstu listaverkin fóru að vera nafngreind og gripur mánaðarins að þessu sinni er prédikunarstóll úr Saurbæjarkirkju á Rauðasandi. Listamaðurinn er Jón Greipsson bóndi á Auðshaugi við Breiðafjörð. Hann er talinn hafa skorið hann út og málað árið 1617 og er þetta eini gripurinn sem hefur varðveist eftir hann.
Á prédikunarstólnum er áletrun sem vísar í Björn B. Magnússon sýslumann og stórbónda á Saurbæ á Rauðasandi. Talið er að hann hafi látið smíða þennan stól fyrir brúðkaup sitt og seinni eiginkonu sinnar Helgu Arngrímsdóttur lærða. Áletrunin á stólnum er:
„Anno 1617. Til minnis lét sá æruverðugi velvísi frómi heiðursmaður Björn B. Magnússon smíða þennan predikunarstól til æru og sæmdar við það heilsusama útkröftuga guðsorð.“
Stólinn er um 130 cm á hæð og gerður að mestu úr furu. Nokkrir af litlu englunum og smádýrunum eru skornir út úr eik. Talið er að litirnir á stólnum séu allir upprunalegir nema blái liturinn sem er aðeins yngri.
Myndefnið á prédikunarstólnum er frekar hefðbundið fyrir þetta tímabil. Fyrir miðju er Jesú Kristur á krossinum og sitthvoru megin við hann er móðir hans María og lærisveininn Jóhannes. Til hliðar á stólnum er að finna guðspjallamennina fjóra – Matteus, Markús, Lúkas og Jóhannes – ásamt táknum þeirra.
Klæðnaðurinn á öllum er frekar dökkur en í 17. aldar stíl samt sem áður. María guðsmóðir er klædd eins og íslensk hefðarstúlka sem er ekki að finna í öðrum verkum.
Útskurðurinn á stólnum er sagður haganlega gerður og ekkert bendir til erlendra áhrifa og því er þetta alveg íslenskt verk.
Þjóðminjasafnið eignaðist prédikunarstólinn árið 1888 og er hann til sýnis á grunnsýningu safnsins, Þjóð verður til.
Hrafnhildur Eyjólfsdóttir
Heimildir:
Árni Björnsson og Hrefna Róbertsdóttir (Ritstj.). (2004). Hlutavelta tímans – menningararfur á Þjóðminjasafni. Reykjavík. Þjóðminjasafn Íslands.
Þóra Kristjánsdóttir. (2005). Mynd á þili: íslenskir myndlistarmenn á 16., 17. og 18. öld. Reykjavík: Þjóðminjasafn Íslands.