Áhöfnin á Artémise 1858

Mars 2013

1.3.2013

Ritstj. Steinar Örn Atlason

Auguste Joseph Gaspard Houzé de l‘Aulnoit. Lpr. 5811.

Elstu ljósmyndirnar sem hafa varðveist frá Íslandi, frá árinu 1845, eru eftir franskan steindafræðing, Alfred Des Cloizeaux (1817–1897). Hann og nokkrir aðrir frakkar, eins og Louis Rousseau (1811–1874), voru á meðal þeirra fyrstu til að mynda landið. Þeir tóku upp eftirlætis viðfangsefni myndlistarmanna, og styrktu þannig ímyndina af þessum framandi stað: smáþorpið Reykjavík, skip við akkeri úti á höfninni, landslagsmyndir innan úr fjörðum, þurrkhjallar, og Íslendingar, oft myndaðir eftir mannfræðilegum viðmiðunum þess tíma. Það var einnig franskur ljósmyndari sem tók fyrstu þjóðlífsmyndirnar á Íslandi og þær eignaðist Ljósmyndasafnið í Þjóðminjasafni árið 1985. Það var áhafnarmeðlimur og líklega annar liðsforingi á franska eftirlitsskipinu Artémise, Auguste Joseph Gaspard Houzé de l‘Aulnoit (f. 1824), sem tók myndirnar, sem marka má af bréfi frá skipstjóranum August Véron (1819–1901). Hann skrifaði að annar liðsforinginn á skipinu „hafi yfir myndavél að ráða og vinni gott verk með henni“ og tók fram að þetta væri í fyrsta skipti sem ljósmyndir væru teknar um borð við Íslandsstrendur.

Frá 1857 hafði Ísland verið einskonar „El Dorado“ sjávarfangsins, sérstaklega fyrir útgerðarmenn í Paimpol á Bretaníuskaga í Frakklandi. Mikill fjöldi skipa var gerður út frá Frakklandi og um 3500 franskir sjómenn voru við veiðar á Íslandsmiðum árið 1864. Umfang veiðanna fól í sér þörf fyrir nákvæm kort og dýptarmælingar, sem skipsverjar á Artémise unnu að, fyrir utan að hjálpa, fylgjast með og vernda franska sjómenn við Ísland frá maí til september á árunum 1856–1861. Árið 1858 steig Houzé de l‘Aulnoit því um borð Artémise til fimm mánaða með myndavél, þar sem meginverkefnið var halda áfram með og ljúka dýptarmælingunum sem hafði verið byrjað á nokkrum árum fyrr. Ljósmyndun var þá flókin og óaðgengileg list, aðeins fyrir sérfræðinga. Það sem einkennir ljósmyndir Houzé de l‘Aulnoit er fágætt raunsæi, ólíkt flestum myndum frá Íslandi á 19. öld, sérstaklega í myndunum frá Þingeyri við Dýrafjörð.

Ein af þeim níu myndum – aðallega myndir frá Reykjavík, Þingeyri og Grundarfirði – sem varðveist hafa frá sumrinu 1858 sýnir áhöfn Artémise, eða öllu heldur hluta hennar, því áhöfnin taldi um 250 manns. Hæst settu mennirnir um borð, þar á meðal skipspresturinn Alfred Caillibotte (1834–1896) og skipstjórinn Véron, eru fremst. Það er eftirtektarvert að enginn á myndinni horfir í sömu átt og að nokkur andlitanna eru hreyfð. Ljósmyndatæknin var votar plötur og tökutími enn nokkuð langur. Flestir áhafnarmeðlima eru sitjandi, í mismunandi stellingum. Þeir hafa stillt sér meðvitað upp, sérstaklega maðurinn sem stendur í stiganum og hópurinn hægra megin á efra þilfari – sem var eðlilegt í ljósi þess að tækifærið til að fá mynd af sér var enn sjaldgæfur og merkilegur viðburður.

Sébastien Marrec