Vatnsberinn

Febrúar 2012

1.2.2012

Ritstj. Steinar Örn Atlason

Óþekktur ljósmyndari. Lpr. 5193.

Sumar ljósmyndir gera gat á tímann og veita manni sýn inn í liðna tíð. Ein slík er myndin af vatnsberunum að draga vagn sinn upp Bókhlöðustíginn í Reykjavík á árunum eftir 1900. Þau eru á sauðskinnsskóm, dúðuð og í gatslitnum fötum, hann gengur álútur með kaskeiti en hún með sjal vafið um höfuð sér. Hendur hans eru stórar og virðast nær svartar á myndinni. Bæði eru þau af léttasta skeiði. Brekkan er drjúg og þau lúta fram til að drífa kerruna og vatnstunnuna áfram. Þetta er áhrifarík mynd. Síðan verður eitthvað til þess að hún verður ógleymanleg.

Ég var að vaska upp þegar pabbi hringdi eitt kvöld og sagði mér að í sjónvarpinu væri verið að sýna mynd af Magnúsi Pálssyni, langafa mínum. Það var þessi mynd, myndin af vatnsberunum, og í þeirri andrá opnuðust nýjar víddir í myndinni. Magnús var fæddur í Pálshúsum í Reykjavík árið 1842, þegar íbúar bæjarins voru rétt um þúsund. Hann hafði á sínum tíma lært steinsmíði og unnið við byggingu Alþingishússins. Síðan missti hann sjónina og gerðist vatnsberi en það var eitt lægst launaða starfið sem bauðst þá í hinum ört vaxandi bæ. Þar sem Magnús var blindur sagði fylgjunautur hans til vegar og hjálpaði til við dráttinn á vagninum.

Magnús hafði kvænst og eignast fjögur börn en eftir að kona hans lést kynntist hann langömmu minni, Sesselju Gísladóttur, og átti með henni einn son, Guðmund Kristinn. Þegar Kristinn afi minn var ársgamall tók langamma sig upp og sigldi til Ameríku og ekki fréttist meira af henni. Afa var komið fyrir í fóstur hjá skyldfólki en hann hélt alltaf sambandi við pabba sinn, vatnsberann Magnús. Það var ekki virðingarstaða að bera vatn í hús í Reykjavík. Hvernig ætli afi hafi heilsað pabba sínum þegar hann hitti hann á götu?

Vatnsberar í Reykjavík voru gjarna aldraðir einstæðingar sem unnu fyrir sér með vatnsburði fyrir örfáar krónur. Oft voru þeir illa til fara og skítugir og hafði það áhrif á gæði vatnsins sem þeir báru. Fyrir utan að bera vatn í húsin báru þeir fréttir um staðinn og skiptust á sögum þegar þeir hittust við brunnana í bænum. Þeir hurfu síðan af sjónarsviðinu með tilkomu vatnsveitunnar árið 1909 enda hafði það lengi þótt skammarlegt að láta gamalt fólk draga vatnsvagna um bæinn eins og dráttardýr.

Vatnsberinn Magnús var fyrst nafngreindur opinberlega í Reykvíkingum eftir Þorstein Jónsson árið 2011 og þegar myndin síðan birtist í viðtali við Þorstein í sjónvarpinu kom það fjölskyldunni úr jafnvægi. Föðurbróðir minn hafði komið Þorsteini á sporið, en við af yngri kynslóðinni höfðum aldrei getað ímyndað okkur að myndin væri af langafa, enda til myndir af honum sem sýna glæsilegan mann. Myndin af vatnsberunum hefur birst víða án þess að fólkið væri nafngreint og myndin sjálf hefur orðið að eins konar táknmynd fyrir þessa nauðsynlegu en lítilsvirtu stétt – en nú var hún orðin að mynd af Magnúsi langafa! Fjölskyldumeðlimir sendu strax tölvupósta sín á milli, hringdust á og myndin var birt á Facebook. Fjarskyldir ættingjar voru látnir vita að „hann var langalangafi þinn, vatnsberinn“. Sumir eru afkomendur presta, skálda eða stórbænda en við erum afkomendur Magnúsar vatnsbera. Gangan upp brattan Bókhlöðustíginn hefur fengið aðra og dýpri merkingu.

Ágústa Kristófersdóttir