Við Háeyrarverslun
Janúar 2013
Ritstj. Steinar Örn Atlason
Magnús Gíslason. Lpr. 3822.
Á annað hundrað manna, mest karlar, hafa safnast saman í hóp til að fylgjast með einhverju sem myndin hvorki sýnir okkur né gefur til kynna hvað er. Mennirnir eru allir með höfuðföt, flestir með hatta, nokkrir með kaskeiti, rússahúfur eða sjóhatta, og fáeinir með derhúfur. Aðeins þrjár konur hafa blandað sér í hópinn, aðrar standa utan við hann. Í bakgrunni eru menn í litlum hópum undir sjógarði eða húsvegg og í sjógarðshliði, og nokkrir hestar í grjóthlöðnu gerði.
Ljósmyndarinn hefur stillt sér upp til hliðar við það sem er um að vera. Eitt augnablik hafa ljósmyndavélin og ljósmyndarinn fangað athygli manna: Fólk horfir í átt að vélinni eða skáskýtur augunum á hana, ljósmyndarinn smellir af og við það myndast fágætt augnsamband við stóran hóp fólks fyrir rúmri öld. Á hópmyndum frá sama tíma blasir baksvipur áhorfendanna jafnan við, meginmyndefnið getur verið ræðumaður að tala í ræðustól, lúðrasveit að spila á palli eða kóngur á hesti á móttökustað.
Af myndatexta sem fylgdi myndinni í Sögu Eyrarbakka eftir Vigfús Guðmundsson um miðbik 20. aldar vitum við hver viðburðurinn er. Hér fer fram stranduppboð í þorpinu Eyrarbakka vorið 1905. Það ár strandaði franska skútan Pierre Loti við bæinn Gamla-Hraun rétt utan við þorpið, en 24 manna áhöfn komst af. Skipið sjálft keyptu nokkrir menn í félagi og var timbur, blakkir, kaðlar, segl, járnarusl, járnnaglar, gafflar, bugspjót, toppstangir og annað það sem þarf til að smíða skip boðið upp fyrir þeirra hönd í tveimur áföngum vor og haust af hreppstjóranum Jóni Einarssyni í Mundakoti og selt hæstbjóðanda. Tugir karla eignuðust þar sinn hlut úr hinu franska skipi, flestir heimamenn úr þorpinu á því fyrra en á því síðara í októberbyrjun voru veigameiri viðir boðnir upp og komu menn þá víða að til að bjóða í.
Stranduppboð veittu aðgang að margs konar varningi sem ekki var á boðstólnum í annan tíma og oft við vægu verði en voru líka skemmtun og mannamót þar sem fólk kom saman. Fræg er lýsing Þórbergs Þórðarsonar skálds á skipsströndum í Suðursveit. „„Þetta var gott strand,“ sagði fólkið, með miklum kosti: hinu óviðjafnanlega fransbrauði, kartöflum, svínafleski, salti, kolum, rauðvíni, koníaki, handfærum, önglum, sökkum, hnífum, seglum, köðlum og vírstrengjum, og úr skrokknum á skipinu, möstrunum, sigluránum og bugspjótinu kom mikið af trjáviði, nöglum, spíkurum og þungum járnum, sem voru hentug ofan á hús og hey í stórviðrum.“ Úr strandi Pierre Loti var ekki slegið upp öðru en skipinu sjálfu. Kartöflur úr því lentu hins vegar í görðum þeirra Gamla-Hrauns bænda og enn rækta menn franskar kartöflur úr þessu strandi á Eyrarbakka, svonefndan Gamla-Hrauns rauð.
Fyrir um hálfri öld var þessi litla mynd (8x11 cm) stækkuð upp til að bera betur kennsl á mennina í hópnum. Þá var enn uppi fólk sem þekkti andlit þeirra og lét sig það varða. Dæmi voru þess að ekki hefði verið tekin önnur mynd af sumum þeirra. Nöfn mannanna eru orðin fjarlægari en mynd þeirra orðin að táknmynd fyrir sunnlenska alþýðumenn. Augnaráð þeirra gerir þessa ljósmynd Magnúsar Gíslasonar að einni af sterkustu myndum frá byrjun 20. aldar.
Inga Lára Baldvinsdóttir