Á leið í fangelsi

JANÚAR 2020

31.12.2019

Ljósmyndari óþekktur. Lpr-2011-88.

Vart verður sagt að þessi mynd láti mikið yfir sér. Tveir menn í vaðmálsfötum og báðir með hatt á gangi á götu um 1900-1905. Annar er með strigapoka á öxlinni og það er eins og hinn sé að fylgjast með honum. Staðsetningin er óljós en þegar rýnt er í kennileiti má greina járngrindverk bogalaga og húsaröð í bakgrunninum. Þá sést að þetta er gamalkunnugt myndefni með brúnni yfir Lækinn neðst í Bankastræti í Reykjavík og í baksýn er Melsteðshús til vinstri. Það er textinn sem skrifaður er aftan á myndina sem setur hana í annað samhengi. „Þjófur úr Árnessýslu sem strauk til Reykjavíkur um aldamótin. Símon á Fossi er að handtaka hann.“ Símon á Fossi var Jónsson og kenndur við bæinn á Selfossi þar sem hann bjó. Hvaða möguleikar voru á að taka mann til fanga sem hafði strokið úr haldi? Símon hefur ekki komið neinum böndum á fangann en stendur bara til hliðar við hann og fylgir eftir. Það eru ekki til margar aðrar myndir tengdar föngum eða fangelsum frá þessum tíma.

Fangar voru almennt hafðir í útihúsum hjá sýslumönnum eða einhverjum á þeirra vegum. Fangelsi landsins var í Reykjavík, þar sem nú er Stjórnarráðið og seinna leysti Hegningarhúsið það af hólmi. Fangaklefar voru reistir á þéttbýlisstöðum undir lok 19. aldar.

Fangelsismál á Íslandi voru erlendum mönnum gamanmál eins og lesa mátti í úrklippum úr enskum blöðum á sýningu á ljósmyndum og úrklippum úr fórum Pike Wards útgerðarmanns sem sýndar voru í Myndasal Þjóðminjasafnsins haustið 2019 fram yfir áramótin 2020.

Önnur frásögnin ber heitið „Tóm fangelsi“. Þar er sagt að Íslendingar hafi orð á sér fyrir heiðarleika. Þjófnaðir séu nánast óþekktir og morð hafi ekki verið framið í áratugi. Þrátt fyrir góðan aðbúnað í fangelsi landsins og góðan kost láti Íslendingar ekki freistast til að fá þar vist og fangelsið í Reykjavík sé næstum alltaf tómt.

Hin frásögnin segir af ferðamanni á hesti á leið yfir hálendið sem rekst á mann á ferð og tekur hann tali. Spyr hann að heiti og hvert hann sé að fara. Hann segist vera að fara í fangelsi fyrir sauðaþjófnað. Sýslumaðurinn hafi verið svo upptekinn að hann hafi sent hann einan með bréf til að fara í fangelsið. Þeir kveðjast. Viku síðar er maðurinn á ferð til baka og rekst á fangann á sama stað. Hann spyr hverju sæti. Jú hann fór í fangelsið en hafði tapað bréfinu þannig að þeir vildu ekki hleypa honum inn. Þannig að fanginn var bara á leiðinni heim aftur.

Fleiri slíkar gamansögur af fangelsismálum og heldur nýrri eru líka kunnar. Þær segja kannski eitthvað um viðhorf Íslendinga sjálfra til glæpa og refsinga. Frásagnir á úrklippum á sýningu Pike Ward eru bara einn vitnisburðurinn um það.

Inga Lára Baldvinsdóttir