Almannagjá 1865
Nóvember 2013
Ritstj. Steinar Örn Atlason
M. Andreasen. Lpr. 4276.
Ein elsta mynd sem til er úr Almannagjá á Þingvöllum var tekin árið 1865 af M. Andreasen, sem var danskur skipstjóri á póstskipinu Arcturus er var á Íslandi í ágúst það ár. Af ferðum Andreasens er sagt í Þjóðólfi og var ferð hans heitið að Geysi. Einhvers konar óhapp varð til þess að hluti ljósmyndabúnaðar Andreasens skemmdist eða brotnaði og því gat hann ekki tekið margar myndir í ferðinni. Líklega hefur hann tekið umrædda mynd í upphafi ferðarinnar og þess vegna er hún til í dag.
Myndin er tekin í botni Almannagjár til norðurs frá Lögbergi löngu áður en mannanna verk umbreyttu staðnum, til dæmis þegar botni Almannagjár var rutt til og vegur lagður vegna konungskomunnar 1907. Það er stórmerkilegt að hamraveggurinn er lítið sem ekkert breyttur nú tæpum 150 árum seinna, þrátt fyrir landrek og jarðskjálfta sem mótað hafa landið. Sennilega var skýjað þennan sumardag 1865 því Ármannsfellið sést greinilega í fjarska, en ef sól væri á lofti yllu útfjólubláir geislar hennar því að blámi væri í lofti, sem gerði bláan himinn og fjöll í fjarska hvít með þessari ljósmyndatækni. Tvær myndir á Þingvöllum eftir Andreasen hafa varðveist: Báðar myndirnar eru úr Almannagjá, önnur tekin til norðurs en hin til suðurs (á henni situr óþekkur sköllóttur maður fyrir miðri mynd).
Andreasen notaðist við ljósmyndatækni síns tíma, vota plötu (Wet Plate eða Collodion). Þá voru myndir teknar á glerplötu sem gerð var ljósnæm á staðnum og framkölluð áður en hún þornaði. Þetta þýddi að ljósmyndarinn ferðaðist ekki bara með myndavél, heldur varð hann líka að hafa myrkraherbergi meðferðis, bæði til að undirbúa plötuna fyrir töku og framkalla hana að töku lokinni. Frumkópía myndarinnar sem til er á Ljósmyndasafni Íslands í Þjóðminjasafninu er um 21x15 cm að stærð, sem segir okkur að upprunalega glerplatan hefur verið jafn stór því stækkarar voru nánast ekkert notaðir á þessum tíma. Það segir okkur líka hve stóra myndavél Andreasen hefur notað og að allur annar búnaður hans hefur þurft að miðast við sömu stærð, það eru framköllunarbakkar og myrkraherbergið sjálft. Sem útlendingi hefur Andreasen líklega verið vísað á Almannagjá af staðkunnugum mönnum og haft með sér fylgdarlið til leiðsagnar og til að koma öllum búnaðinum á hestum frá Reykjavík til Þingvalla.
Ætla má að á þessari mynd fáum við einna gleggsta mynd af þeim helga stað er landnámsmenn notuðu til þinghalds við Lögberg frá 930, því árið 1865 höfðu menn lítið átt við að breyta ásjónu staðarins.
Hörður Geirsson