Að spegla sjálfan sig
FEBRÚAR 2017
Ljósmyndari Hörður Þórarinsson. Lpr. 2004-56.
Leikið er með tvö sígild stef myndlistar, sjálfsmyndina og speglunina, í þessari vegamynd frá árinu 1957. Sjálfsmyndin byggir á langri hefð en nýjir möguleikar til að mála slíkar myndir opnuðust með þróun í speglagerð á 15. öld, er menn gátu betur greint útlit sitt. Með tilkomu ljósmyndavélarinnar opnuðust ólíkar leiðir til að taka sjálfsmyndir. Unnt var að taka mynd í spegli eða speglalíki, taka mynd með vélina innan seilingar eða setja vélina á þrífót eða aðra undirstöðu og taka myndina með tímastilli eða snúru sem fyrirsætan smellti sjálf af.
Sjálfsmynd Harðar Þórarinssonar hefur sérstöðu meðal eldri sjálfsmynda íslenskra ljósmyndara, sem flestar eru teknar á 
ljósmyndastofu með snúru. Hörður hefur hins vegar stillt sér upp við hlið félaga síns úti á þjóðvegi og tekur mynd af þeim þar sem mynd þeirra speglast í stuðara fólksbíls. Í baksýn er fjallgarður. Myndavélin krefst þess að Hörður horfi niður í gegnum skoðarann, sem var ofan á vélinni eins og tíðkaðist á mörgum vélum þess tíma, og því sjáum við aðeins kollinn á honum. Form stuðarans breytir lögun þeirra félaga þannig að þeir skreppa saman og verða næsta stuttir til klofsins.
Ef filman að þessari mynd er skoðuð (til hægri hér að ofan) kemur í ljós að þegar myndin hefur verið framkölluð hefur hún aðeins verið gerð eftir litlum hluta af sjálfri filmunni. Myndhluti hefur verið klipptur út og framkallaður á pappír til að styrkja myndbygginguna og stækka speglaða mynd þeirra félaga. Myndsköpunin við gerð þessarar myndar, rétt eins og fjölmargra annarra, lá því ekki aðeins í myndatökunni sjálfri heldur einnig í myndskurðinum inni í myrkraherberginu, þegar myndin var framkölluð á pappír.
Ljósmyndarinn Hörður Þórarinsson starfaði sem rakari og var virkur í félagsstarfi áhugaljósmyndara á sjötta áratug síðustu aldar bæði innan Ljósmyndafélags Reykjavíkur og síðar ljósmyndaklúbbsins Ergar. Hörður tók þátt í samsýningum á vegum Ljósmyndafélags Reykjavíkur og síðar Félags áhugaljósmyndara á árunum 1954 til 1958. Myndir hans rötuðu einnig á sýningar erlendis með myndum annarra íslenskra áhugamanna. Þessi mynd er dæmi þess en álímdur miði á bakhlið hennar sýnir að þetta eintak myndarinnar hefur verið sýnt hjá Félagi áhugaljósmyndara í Sviss árið 1957.
Áratug eftir að þessi mynd var tekin mátti sjá margvíslegar útfærslur speglunar í verkum íslenskra myndlistarmanna og fór þar líklega fremstur Hringur Jóhannesson.[1] Okkar samtíma gæti því hætt til að vanmeta frumleika þessarar sextíu ára gömlu ljósmyndar Harðar, en hugkvæm nálgun hans á viðfangsefnið skapar myndinni sérstöðu og má nærri geta hve nýstárleg hún hefur verið á sinni tíð.
Inga Lára Baldvinsdóttir
[1] Sjá Aðalsteinn Ingólfsson. Hringur Jóhannesson. Reykjavík 1989, s. 44-50.