- Næsta færsla
- Fyrri færsla
„Allir út á götuna“
MAÍ 2020
Ljósmyndari Gunnar Pétursson
GP3-1962-002-025
Iðandi mannfjöldi og fánar á hreyfingu setja svip sinn á þessa ljósmynd frá árinu 1962 af útifundi í Reykjavík á alþjóðlegum baráttudegi verkalýðsins 1. maí.
Veðrið leikur við fólk, það skín í hvíta skyrtuflipa kröfumanna, feður halda á börnum sínum, eldri konur með hatta standa á kantinum og það glittir í nokkra lúðrasveitarmenn og hljóðfæri þeirra. Íslenskir fánar í blandi við fána verkalýðsfélaga flæða yfir myndflötinn. Sjá má blóðrauða fána Múrarafélags Reykjavíkur og kröfufána togarasjómanna sem stóðu þá í harðri baráttu um kjör sín.
Myndin var tekin af Gunnari Péturssyni áhugaljósmyndara.1 Við myndatökuna hefur hann fært sig á hæð og beint myndavélinni niður á hátíðargesti. Til að ná áhrifaríkri hreyfingu í myndina hefur hann lengt lýsingartíma, minnkað ljósop og svo hreyft vélina meðan hann smellti af. Gunnar dregur fram andrúm hátíðarhaldanna með hreyfingu og mynstri sem fánalitir og ógreinilegur mannfjöldinn skapar frekar en að sýna sjálft fólkið. Hann tók fjölmargar slíkar mannlífsmyndir af t.d. skrúðgöngum, íþróttaviðburðum og börnum að leik.2 Ljósmyndun var listform í huga Gunnars og myndir hans einkenndust af ákafri tilraunamennsku með hreyfingu, ljós, fleti og form.
Hátíðarhöldin voru nokkuð óvenjuleg þennan sólríka dag í maí þegar Gunnar smellti af því þetta ár voru tveir útifundir í Reykjavík. Kröfugangan lagði af stað frá Iðnó, fór hring um miðbæinn og kom niður Bankastræti, en þar skyldu leiðir og hluti göngumanna fór á Lækjartorg að hlýða á ræðuhöld meðan aðrir söfnuðust saman við Miðbæjarskólann við Tjörnina.
Verkalýðshreyfingin hafði klofnað í afstöðu sinni um fyrirkomulag hátíðarhaldanna. Einfalda skýringin á ósættinu er sú að Guðmundur J. Guðmundsson, sem sat í fulltrúaráði verkalýðsfélaganna og var formaður kröfugöngunefndar, neitaði að breyta orðalagi ræðu sinnar þegar aðrir í fulltrúaráðinu fóru fram á það. Ávarp hans þótti of pólitískt, „fullt af skömmum og áróðri gegn stefnu ríkisstjórnarinnar“ og einnig þótti óviðeigandi að krefjast brottfarar bandaríska varnarliðsins.3 Óeiningin endurspeglaði sjálfsagt þau hörðu átök sem áttu sér stað milli verkalýðsfélaganna og ríkisstjórnarinnar á þessum árum og samstöðuleysi verkalýðstéttarinnar.
Báðir hópar sökuðu hvorn annan um að vera klofningsmenn, einn anginn var nefndur „kjaraskerðingarmenn“ og fylgismenn Guðmundar kallaðir „kommúnistar“. Á forsíðu Alþýðublaðsins var fyrirsögnin „Kommar klufu hátíðahöldin“4 og forsíða Tímans var öll rauðlituð með fyrirsögninni „Við mótmælum skertum kjörum“.5 Í hvatningarorðum blaðamanns þetta árið sagði: „Allir út á götuna“6 og það varð raunin. Fólk flykktist í göngu og margir sóttu báða útifundina. Á mynd Gunnars má greina hvar hann sjálfur er staddur því þar sést glitta í Lúðrasveitina Svan. Fylkingarnar rifust um að fá lúðrasveitina til sín á útifund en sveitin endaði á að leika á Lækjartorgi.
Á Íslandi var fyrsta kröfugangan á alþjóðlegum baráttudegi verkalýðsins gengin árið 1923 og hefur 1. maí verið löggildur frídagur síðan 1966.
1) Nánar um verk Gunnars Péturssonar (1928-2012): Í ljósmálinu, Þjóðminjasafn Íslands, 2020.
2) Steinar Örn Erluson, Í ljósmálinu, Þjóðminjasafn Íslands, 2020, bls. 44.
3) Alþýðublaðið, 98. tölublað 1.5. 1962, bls. 3: https://timarit.is/page/2251855
4) Alþýðublaðið, 98. tölublað , 1.5.1962, bls. 1: https://timarit.is/page/2251854
5) Tíminn, 98. tölublað, 1.5. 1962, bls. 1: https://timarit.is/page/1050062
6) Þjóðviljinn, 96. tölublað, 1.5.1962, bls. 1: https://timarit.is/page/2795696