Hvar er myndin tekin?
Október 2015
Ritstj. Inga Lára Baldvinsdóttir
Ljósmynd Árni Thorsteinsson (Lpr. 05.08.2015)
Þegar myndir koma inn til safnsins fylgja staðsetning myndefnis og nöfn þeirra sem á myndinni eru sjaldnast með. Þá reynir á þekkingu starfsfólks. Dæmi um þetta er mynd Árna Thorsteinsonar sem barst til safnsins 5. ágúst síðastliðinn.
Fyrst er reynt að tímasetja myndina, en Árni Thorsteinsson, höfundur hennar, starfrækti ljósmyndastofu í Reykjavík á árunum 1897-1918. Svipaðar myndir frá honum eru aldurssettar um eða upp úr aldamótunum 1900. Má gera ráð fyrir því að hún sé tekin á árunum 1900 til 1905.
Til þess að átta sig á staðsetningu myndarinnar var fyrst horft á vatnsflötinn. Hann er spegilsléttur , engin fjara og bátur lauslega bundin. Það þótti allt benda til þess að ekki væri verið að horfa á sjó, heldur stöðuvatn eða tjörn.
Því næst er horft á húsin. Fremst á myndinni lengst til vinstri stendur hús á hlöðnum grunni. Næst kemur torfhús og það sem virðist vera yfirtyrft hey fyrir ofan það. Lítur út fyrir að maður standi þar upp á. Hús sést í fjarska milli torfhússins og þess sem virðist vera íbúðarhús. Lengst til hægri á myndinni sést síðan í þak á tiltölulega löngu húsi. Hlöðnu garðarnir sem liggja niður að vatninu vöktu athygli.
Fjallasýnin var skoðuð. Fyrsta hugrenning var að þetta væri Esjan frá efribyggðum borgarinnar. En svo reyndist ekki vera þegar að er gáð lengst til hægri. Þar hættir fjallið snarlega og aflíðandi minni hæð myndast.
Kenningar komu fram um að þetta gætu hugsanlega verið tjarnir á Álftanesi, jafnvel Elliðavatn eða suðausturhluti Reykjavíkurtjarnar. Síðasta tilgátan reyndist rétt. Þegar maður telur sig kominn á sporið fer fram leit að myndum eða lýsingum sem geta rennt stoðum undir kenninguna. Í þessu tilfelli er mjög takmarkað af myndum til af svæðinu. Gat verið að húsin lengst til hægri tilheyrðu býlinu Laufási, en hluti þeirra húsa standa enn í dag. Það var m.a. sannreynt með mynd frá Jóni Helgasyni af Laufási og umhverfi frá um 1910[1] og ljósmynd frá Pétri Brynjólfssyni (PBr1-30). Hægt er að leiða líkum að því að húsið sem stendur fremst á myndinni sé Laufásvegur 42, en það hús stendur enn í dag. Þá er húsið sem sést í fjarska milli torfhússins og Laufásbæjarins væntanlega Holtstaðir sem stóðu á lóð Bergstaðastrætis 62.[2]
Eftir að það kom í ljós var farið að fletta skráningarbókum frá Árna Thorsteinsyni. Kom í ljós að þrjár myndir nefndar þar gætu átt við þessa mynd. Það er mynd sem Árni kallar Tjarnarendi með bátnum, Laufás og Tjarnarendi, báðar þessar myndir voru teknar 24. apríl 1900. Síðan mynd tekin litlu síðar, líklega 1901, sem hann kallar Frá Tjörninni.
Á þessu má sjá að það getur verið talsverð rannsóknarvinna falin í því að greina eina ljósmynd frá óþekktum stað. En það að vita hvaðan eða af hverjum hún er getur skipt máli þegar fram í sækir þegar taka á einstaka staði eða einstaklinga fyrir í umfjöllun og óskað er eftir myndum af þeim. Þá er þekkingin til staðar, því auðvitað myndast þekking við það að flytja ljósmynd úr því að vera óþekkt í að vera fullgreind.
Kristín Halla Baldvinsdóttir
[1] Jón Helgason: Reykjavík 1786-1936, mynd nr. 78 í viðauka.
[2] Þorsteinn Jónsson: Reykvíkingar, bls. 528.