Sjoppa við Sólvallagötu
SEPTEMBER 2017
Ljósmyndari Guðmundur Ingólfsson
Sjoppur urðu hluti af menningarlandslagi Íslendinga á árum seinni heimsstyrjaldarinnar. Þó að orðið sé upphaflega slangur komið af enska orðinu shop hefur það fyrir löngu öðlast þegnrétt í íslensku og lifað samhliða hinu formlega heiti söluturn. Söluturn byggir á hinum eina sanna söluturni, sem var fyrst reistur neðst við Hverfisgötu árið 1907, en hefur ferðast víða og er nú á Lækjartorgi. Söluturnar risu síðar víða um land og voru flestir turnlausir.
Sjoppur voru í raun verslanir með „sælgæti, sígarettur og vindla“ auk lágmarks nauðsynjavöru, en þjónuðu stundum öðrum hlutverkum samtímis eins og strætisvagnaskýlis. Húsakynni þeirra voru gjarnan stakir skúrar eða viðbyggðir utan í húsum þó þau gætu líka verið á jarðhæðum húsa í verslunarrými.
Guðmundur Ingólfsson ljósmyndari er af kynslóð eftirstríðsáranna. Skáld hans kynslóðar hafa lýst með eftirminnilegum hætti mikilvægu hlutverki sjoppunnar í lífi ungmenna. „Táningamiðstöðin“ kallar Sigurður Pálsson skáld Simmasjoppu við Suðurgötu og segir: „Og Fálkagatan var eins og tilboð sem erfitt var að neita, við hinn enda götunnar var Simmasjoppa, unglingamiðstöð minnar kynslóðar.“[1] Óð til sömu sjoppu er að finna í bókum Péturs Gunnarssonar, Þórarins Eldjárns og fleiri höfunda. Upp úr 1980 umbreyttust margar sjoppur í vídeóleigur. Hafandi lifað blómatíma sjoppunnar skynjaði Guðmundur breytingar í sjoppurekstri Reykvíkinga. Á árunum 1989-90 tók hann sig því til og myndaði um 20 sjoppur hið ytra. „Mér fannst einhvern veginn 1989 að ég væri farinn að merkja offramboð og hnignum svo ég ákvað að taka mig til og ljósmynda nákvæmlega þær sem voru mest áberandi.“[2] Syrpa Guðmundar vitnar um fjölbreytileika sjoppanna í húsakosti og margbreytilegri flóru merkinga og auglýsinga. Hnignunarskeiðið er runnið upp rétt eins og Guðmundur skynjaði. Bensínstöðvar tóku að hluta við hlutverki sjoppunnar og sælgæti er nú selt víða eins og í pósthúsum og byggingarvöruverslunum. Félagslega hlutverkið sem sjoppan gegndi er orðinn hluti af þjónustu sveitarfélaga.
Á löngum ljósmyndaferli hefur Guðmundur sinnt mikilvægu hlutverki í skráningu á Reykjavík. Hann hefur myndað miðbæ Reykjavíkur með markvissum hætti tvívegis, en líka jaðar borgarinnar og ný hverfi í mótun. Myndræn skráning hans á sjoppunum er í senn óður til hverfandi heims og skráning á sérstökum menningarkima.
Inga Lára Baldvinsdóttir
[1] Sigurður Pálsson. Táningabókin, Reykjavík 2014, s. 29.
[2] www.ruv.is/frett/sjoppurnar sem hurfu yfir moduna miklu. Sótt 16. ágúst 2017.